Artystyczne zjawisko znane jako teatr butoh znajduje od lat uznanie i zachwyt na niemal całym świecie, chociaż w miejscu swoich narodzin - czyli w Japonii - nadal pozostaje niemal ukrytą w cieniu formą sztuki, często występującą wręcz poza oficjalnym obiegiem kultury.

Butoh powstaje w latach 50 ubiegłego wieku. Zaledwie kilka lat po druzgocącej japońskie imperium klęsce, która nastąpiła w śmiertelnym blasku atomowych wybuchów Hiroszimy i Nagasaki. Kryzys tożsamości, potrzeba zachowania własnej kultury z jednoczesnym zainteresowaniem kulturą euroamerykańską oraz brak zrozumienia dla poddańczej postawy rządu wobec amerykańskich okupantów prowadzą do burz społecznych w Kraju Kwitnącej Wiśni. Jednak rodząca się właśnie wtedy forma awangardowego teatru nigdy nie uzurpowała sobie prawa do wypowiedzi politycznej, ani do bycia manifestem społecznym, ani ruchem ekologicznym, czy też religią. Na nowe zjawisko teatru bez wątpienia wpłynęły liczne manifestacje sztuki, takie jak egzystencjalizm, dadaizm, surrealizm, ale też tradycyjny teatr japoński, dla którego butoh stał się zaprzeczeniem.

Za butoh stoi najczystsza, może nawet najdoskonalsza forma buntu. Skłaniająca do refleksji na temat kondycji człowieka, pragnąca precyzyjnego odkrycia i przybliżenia prawdy na temat jednostki ludzkiej. Jak dobitnie zauważa badaczka butoh, Aleksandra Capiga – butoh to anarchistyczny krzyk.

Warto też pamiętać, że butoh jest tańcem. Sztuki taneczne pojawiały się w Japonii przed powstaniem nowej formy sztuki w ramach dwóch podstawowych nurtów. Tradycyjny taniec japoński reprezentowały m.in. kagura i bugaku, a nurt zachodniego tańca w Japonii obejmował zainteresowanie zarówno baletem klasycznym, jak i tańcem współczesnym. Porzucając technikę, poprawność i powtarzalność, mocno osadzeni w japońskiej tradycji, ale bazując na tańcu współczesnym Tatsumi Hijikata i Kazuno Ono tworzą niezwykłą awangardę, czyli butoh.

W grudniu 2019 polscy widzowie zebrani w warszawskim studio PUBLINK, w Instytucie Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie oraz w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha w Krakowie mogli obserwować doskonały spektakl butoh – Chorą tancerkę. Spektakl w tych trzech instytucjach prezentowali japońscy artyści - Takao Kawaguchi oraz Tomomi Tanabe.

Spektakl Chora tancerka oparty został na intrygującym tekście Yameru Maihime, który napisał Tatsumi Hijikata, artysta będący twórcą formuły teatru butoh. Eseje Tatsumi Hijikaty uważane są nawet przez rdzennych Japończyków za zawiłe, nic więc dziwnego, że interpretacja polskiego tłumaczenia Yameru Maihime – wyświetlana na ekranie podczas spektaklu – mogła być różnorodna w oczach, umysłach i sercach widzów. Jednak to niepowtarzalnie, zaskakująco eksploatowane ciała dwojga tancerzy - Takao Kawaguchi oraz Tomomi Tanabe – prowadziły zgromadzonych widzów przez abstrakcyjny świat odkryć i spostrzeżeń Tatsumi Hijikaty. 

Wyjście poza schemat, czy zastosowany element zaskoczenia to cecha dzieł wielu form sztuki współczesnej. Jednak podczas Chorej tancerki zaskoczenie przybiera formę trwałą, artyści wciągają nas głęboko poza strefę komfortu, w zaskakującą, bogatą stylistycznie opowieść. Historię pełną kontrapunktów, barw i dźwięków.

Kawaguchi i Tanabe z łatwością udowadniali, że poprzez taniec, poprzez misterne ułożenie ciała i jego precyzyjnie przeprowadzony, powolny, szybszy i szybki ruch można wyrazić wszelkie emocje, uczucia i stany fizjologiczne towarzyszące człowiekowi. Co więcej, doskonały taniec artystów zdawał się wręcz chwilami przyjmować formę manifestacji istot z innych światów. Duchów, demonów i aniołów, które przecież silnie związane są z ludzką jednostką w każdej znanej nam kulturze. Tancerze byli niczym opętani tańcem św. Wita średniowieczni mistycy, czy też pełni boskiej energii, jak szaleni kapłani podczas eleuzyjskich misteriów.

Wśród opinii pozostawionych w mediach społecznościowych przez widzów pojawiają się też twierdzące, że było to dla nich najlepsze wydarzenie artystyczne w roku 2019.

Na zdjęciu tytułowym: Takao Kawaguchi oraz Tomomi Tanabe;
Źródło informacji o butoh: Aleksandra Capiga, Bunt ciała – Butoh Hijikaty, wyd. Biblioteka Muzeum manggha.

2019-12-21