Osobowość anankastyczna znana jest też psychologii i psychiatrii jako osobowość obsesyjno-kompulsyjna. Osobowości anankastycznej czyli obsesyjno-kompulsyjnej nie pomylmy jednak z zupełnie innym zaburzeniem osobowości, zwanym zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym.

Osobowość anankastyczna jest zaburzeniem osobowości z wyraźnym wzorcem zachowań opartym o perfekcjonizm, dbałość o porządek, ale również silną potrzebą kontroli umysłowej w relacjach z innymi ludźmi.

Anankastyczna osobowość charakteryzuje się wyraźnie niedojrzałą i nieprzystosowawczą sztywnością zachowań i reakcji na zachowania. Zdiagnozowanie zaburzenia polega na spełnieniu przez badaną osobę minimum trzech z takich warunków, jak

• okazywanie nadmiaru wątpliwości i ostrożności
• pochłonięcie przez szczegóły, regulaminy oraz reguły
• sztywne działanie w ramach precyzyjnego schematu postępowania
• perfekcjonizm
• nadmierna sumienność w wypełnianiu zadań i jednocześnie zaniedbanie przyjemności i kontaktów z innymi ludźmi
• pedanteria, uległość wobec obowiązujących konwencji społecznych
• prezentowanie postawy sztywnej i upartej
• irracjonalna wiara w słuszność swoich działań i przekonanie, że wierzą w to również inni ludzie,
• uleganie natarczywym, pesymistycznym myślom

Chociaż usilnie starają się zachowywać wobec innych ludzi uprzejmie i kulturalnie, to z wielkim trudem okazują ciepłe uczucia. Zdecydowanie bardziej poświęcają swoje życie pracy niż relacjom interpersonalnym.

Dlatego szczególnie trudna okazuje się współpraca zawodowa z ludźmi z anankastycznym zaburzeniem osobowości. Osoby takie nie wyobrażają sobie i nie przyjmują do wiadomości, że ktokolwiek może je w czymkolwiek zastąpić. W ich mniemaniu nikt nie wykona wszystkich niezbędnych czynności w sposób przez nich zaplanowany oraz ustalony.

To osoby trudne w relacjach z podwładnymi i z koleżankami lub kolegami z zespołu. Mają ogromne problemy z delegowaniem i podziałem obowiązków, co utrudnia pracę zespołową. Bezwzględnie wymuszają posłuszeństwo w imię wyższego dobra. Nie akceptują odstępstw od zasad, regulaminu lub realizowanego planu.

Jednocześnie miewają kłopoty z podejmowaniem decyzji, jeśli wykraczają one poza ramy znanych im reguł i ustaleń. Nienawidzą jakichkolwiek zmian i przekształceń. Nie potrafią działać elastycznie i kreatywnie w dynamicznych warunkach pracy.

Osobowość obsesyjno-kompulsyjna nie toleruje błędów popełnianych przez siebie i nienawidzi ich u innych ludzi. Dlatego ludzie z tym zaburzeniem wielokrotnie sprawdzają, czy aby się nie pomylili oraz szczegółowo kontrolują zachowania innych.

Nieznośnie podnoszą poprzeczkę członkom rodziny oraz współpracownikom. Są przy tym przekonani, że obowiązujące standardy postępowania nie tylko są wymagane, ale również akceptowane przez wszystkich. Potrzeba kontrolowania postępowania partnerów życiowych może manifestować się obsesyjną zazdrością.

Zaburzenie to powiązane jest ze skłonnością do zaburzeń lękowych nawet o wyraźnym charakterze somatycznym. Anankastyczna osobowość idzie w parze z przekonaniem, że dzięki wypełnianiu obowiązków i stosowaniu się do zasad społecznych życie układa się doskonale. Sygnałem do podjęcia terapii może być dopiero doświadczenie lęku albo zaburzeń somatycznych.

Skuteczna psychoterapia zaburzeń anankastycznych jest trudna i długotrwała. Najlepsze wyniki osiąga podejście poznawczo-behawioralne.

2015-08-14