Chociaż specjaliści od uzależnień w USA i Europie straszą społeczeństwo młodzieżą, która sięga po inteligentne leki jak po narkotyki, ale w celu poprawnego odrobienia pracy domowej, to produkty te znajdują uznanie wśród zupełnie innych osób, niż młodociani uczniowie.

Ekonomiści, informatycy, finansiści, programiści, graficy oraz inni specjaliści sięgają po wzmacniacze poznawcze w celu poprawienia efektywności i jakości wykonywanej przez siebie pracy zawodowej. Bo leki prokognitywne mają znakomite właściwości neuroregeneracyjne.

Zastosowaniem leków nootropowych (prokognitywnych) miało być zmniejszenie deficytu poznawczego stanowiącego podstawowy objaw zespołu otępiennego. Pierwszy lek nootropowy Piracetam stworzył rumuński chemik i psycholog Corneliu E. Giurgea w 1964. Przyświecało mu motto, które wyraził słowami: Człowiek nie będzie bezsilnie czekał kolejne miliony lat, zanim ewolucja zaoferuje mu doskonalszy mózg. Naukowiec zaproponował też dokładne kryteria i definicję leków nootropowych.

Według Corneliu E. Giurgea inteligentne leki powinny wzmacniać procesy uczenia i pamięci. Powinny chronić mózg przed urazami fizycznymi lub chemicznymi. Ważne jest, żeby utrwaliły wyuczone zachowania i wspomnienia na wypadek wszelkich ich zakłóceń na wskutek niedotlenienia mózgu lub zastosowanych na nim wstrząsów elektromagnetycznych.

Ponadto leki nootropowe powinny zwiększać skuteczność mechanizmów kontroli obecnych w mózgu. Powinny też posiadać niewiele skutków ubocznych i niezwykle niską toksyczność. Jakie były efekty uboczne Piracetamu? Czasami jego stosowanie wywoływało pobudzenie i niepokój.

Prawda, ze idealne substancje? Oczywiście, jak to w życiu bywa, tylko w teorii. Przede wszystkim, mechanizm działania leków nootropowych jest słabo poznany. Efekt terapeutyczny wzmacniaczy poznawczych uzyskuje się poprzez zmiany w substancjach neurochemicznych, enzymach i hormonach. Wszystko zaś odbywa się w najdelikatniejszym i najważniejszym ludzkim narządzie, czyli mózgu.

Naukowcy przypuszcza się, że działanie wzmacniaczy poznawczych wiąże się z bezpośrednią aktywacją procesów metabolicznych w obrębie komórek neuronalnych. Efekt następuje na wskutek regulowania stężenia neuroprzekaźników aktywujących funkcje struktur korowych mózgu.

Wzmacniaczy poznawczych jest mnóstwo. Przeciętnemu Polakowi nic jeszcze nie mówią nazwy leków prokognitywnych: Aniracetam, Donepezil, Adderall XR, Ritalin (Concerta), Centrofenoksyna, CILTEP, Methyl, czy Cobalamin. Część z nich ma praktyczne zastosowanie w farmakoterapii i nie musi kojarzyć się z popularną w USA i Europie Zachodniej falą smart drugs.

Leki prokognitywne nie są całkowicie odrębną grupą leków. Spora część leków nootropowych stosowana jest z powodu innych wskazań. Przykładowo, lek Concerta stosuje się w leczeniu Zespołu Nadpobudliwości Ruchowej z Deficytem Uwagi (ADHD) u młodzieży. Został sprawdzony, okazał się efektywny i jest zalecany razem z innymi formami leczenia jako część kompleksowego programu leczenia ADHD.

W Wielkiej Brytanii popularnym przed kilku laty produktem był Modafinil. Polecany był jako środek wyostrzający umysł bez żadnych skutków ubocznych. Modafinil stał się jednym z najpopularniejszych smart drugs wśród ekonomistów i biznesmenów.

Ale brytyjscy żołnierze w Afganistanie również zostali zaopatrzeni przez armię w lek Modafinil. Może to się skojarzyć z historią wykorzystania amfetaminy podczas II wojny światowej. Ale leki nootropowe wolne są od typowego działania amfetaminowego, czyli euforii i braku apetytu.

Jednak National Institute for Health and Care Excellence ostrzega przed zażywaniem Modafinilu w przypadku osób mających kiedykolwiek psychozę, manię, ale też problemy kardiologiczne.

Leki nootropowe pojawiają się już w kulturze popularnej. Warto wspomnieć wątek poświęcony lekowi Adderall XR w komediowym serialu HBO o startup’ach i nowych technologiach Dolina Krzemowa (2014).

Trzeba przyznać, ze ujmujące jest prezentowanie wzmacniaczy poznawczych jako leków na nieśmiertelność. Głównym celem współczesnego rozwoju leków inteligentnych ma być znalezienie nowych rozwiązań bezpośrednio zwiększających sprawność poznawczą i aktywność mózgu. Odbywać się ma to poprzez kompensowanie różnych deficytów neurologicznych i psychologicznych, w tym również tych związanych ze starzeniem się organizmu ludzkiego. (om)

2015-06-21